0 10 minutes 3 ans

AWAL N UMEƔNAS

AMEƔNAS : Acu n wazal tesɛa ar ɣur-ek temsalt n 1949, amek tebda amek tella ? ticki ara twaliḍ ass-a anda yessaweḍ umennuɣ n tmurt taqbaylit d liḥala deg tella ?


Racid Ali Yeḥya : Tazwara bɣiɣ ad iniɣ, s rrezg muqṛen ara nexdem adiwenni agi yidwen, s sutwin id-yettnekkaren, ma tellam ass-agi deg axxam-iw, annecta yebɣa ad yini belli, teldim allaɣ-nwen i tiktiwin refdeɣ d tid akk terfed tsuta ini, ihi tanemmirt ɣef waya, ma uɣaleɣ-d ar westeqsi inek, ilaq ad teẓṛem belli di tazwar nella d tikemmict, ahat di 4 yidneɣ, nek, Amaṛ At Ḥemmuda, Bennay Waɛli d Laymac Ali, acukan deg wegraw agi, ad erreɣ ar tqacuct-is Laymac Ali, imi d netta id-yeslalen amussu agi, d netta i d amenzu is-yefkan udem n tusna id-yeɣzen iẓuṛan imenza ar d-ixelqen axemmem amaziɣ asertan.

Nek bdiɣ timmuɣnest d agrud ameẓyan, ahat 15 ar 16 n iseggasen kan deg tudsa Imdukal n Walɣu ( les amis de manifeste), send aki ufiɣ-d iman-iw deg mussu n PPA ( Akabar n Wegdud), ur faqeɣ ara am nek am tnuda-w armi neḥṣel deg tidyulijit taɛṛabt tisneslemt, imi d tinna i d tagulla tadyulujit n ukabar, ayen iɣ-yecqan d amenzu d azarug n tmurt-nneɣ.

Maɛna Laymac Ali yennulfa-d, yewwi-d tafat n tmusni-s, deg tazwara ur nemyussan ara send akin nemlal akk deg tesnawit ( lycée) n BEN AKNUN, dinna iɣ-ileqqem tiktiwin-is, neẓṛa lezzayer mačči d taɛṛabt maca iẓuṛan-is d imaziɣen.

Laymac Ali yemmut deg nebdu 1946, d tisfi qeṛṛiḥen, id yeǧǧan ilem muqṛen gara-neɣ, imi ur nerwi ara tamusni-s, iṛuḥ ɣef zik lḥal d ilemẓi n 20 n iseggasen, ayagi xas yesfecl-aɣ maɛna ur yeṛẓ ara ifadden-neɣ, imi nhegga-d kra n waguren umbeɛd timlilit n ƐṚUS, tin yesɛan azal muqṛn anda nessefrek tiktiwin-nneɣ. nek ur ɛeṭelɣ ara ṛuḥeɣ ar Fṛansa s usuter n Bennay Waɛli akken ad lhuɣ deg qeɛɛed d useddu n Tfidiṛlit Tafṛansist, ladɣa akken ad leqmeɣ tiktiwin-nneɣ deg inig.

Akken wḍeɣ ar Fṛansa bdiɣ leqdic-inu deg Paris d wayen is-d-yezzin di tazwara mačči aṭas n yeqeblen irefden tiktiwin wwiɣ yidi, maca s lweqt d uxeddim, wa yeqqaṛ i wa, almi izen-nneɣ yezreɛ, asmi yemɣi d win id-ixelqen tamsalt n 1949, imi deg yiwen n unejmuɛ n Tfidiralit n Fransa n PPA, i tikelt tamenzut tamsalt n tnekkit d iẓuṛan n tidett n tefriqt n ugafa ad tt-wajeγden ɣef ṭabla.n weskasi, ɣef 32 n iɛeggalen, 28 deg-sen bedden-d ar yidis-iw.aḍu iṣuḍ-ed deg inig maɛna yegla ula ɣef tmurt, yebda uqecceɛ n yeqbayliyen deg yal aswir n leḥkem deg ukabar n PPA, aqbayli imiren yuɣal yetabaɛit uḍad, yakan yebda-d ucaket n beṭṭu n tmurt, deg tallit-nni cleqfen tagnitt ad qecɛen ula d wid yellan mgal tiktiwin-nneɣ, ar ɣeṛṣen teddiḍ akk d tiktiwin n tjaddit d tnekkit neɣ telliḍ mgal, kif kif, tḍelmeḍ imi d aqbayli, akken i tebda taluft n miḥyaf mgal iqbayliyen d tinna i tamsalt n mgal imaziɣen n 1949.

AMEƔNAS : 70 n iseggasen deg asmi tɛedda taluft n 1949, ar ɣur-ek m ara twaliḍ anda tewweḍ tmurt n leqbayel, yesɛa lḥeq Bennay Waɛli d Laymac Ali ?


RACID ALI YEḤYA: Sɛn lḥeq ass-agi ugar n yiḍelli, akken yebɣu yeɣzif usaru yiwen was kan ad yefru, imi sukud tettnernay tmusni, yettekfal-ed uẓaṛ. Sɛan lḥeq mačči imi d nutni i refden amennuɣ agi, maca sɛan lḥeq imi d tidett wayen refden.Tatrara d tafat, ulamek ara s-yuɣal lqid, du laqṛaṛ ad t-efǧeǧǧi ass-en yal tiṭ yemmundlen, ad twali tidett akken tella d tamsalt n wakud i deg tella..

AMEƔNAS: Ticki ara tezreḍ tisutwin n imeɣnasen n teqbaylit n wass-a refden Bennay d Laymac d amedya deg lɛuḍ ad refden irgazen am ABAN neɣ Krim, acu tettxemmimeḍ deg waya ?


RACID ALI YEḤYA : Ṭṛad ur teǧǧa ara akud i lɛeqqal, tedda deg ubrid id-yenjeṛ umussu n YETRI N TEFRIQT N UGAFA, win id-yeqqaṭṛen deg tidyulujit taɛṛabt-tisneslemt, ur iqebbal ara ameslay neɣ askasi, nekkwni id-ijebden abrid n laṣl deg 1945 twalam acu iɣ-yeggunin di 1949, staxxeṛn-aɣ, ḍṛṛefnaɣ, kra nfan-ten kra nɣan-ten.Deg 1954, kecmeɣ-d ar tmurt, send imi tettwakkes felli lintirdi n sin n iseggasen, Bennay Waɛli d Amar At Ḥemmuda akken kan id-fɣen si lḥebs n ucengu afṛansi, dɣa nemlal akked kra n yemdukal ad nxemmem acu ilaqen ad t-nexdem i usefrek n tiktiwin-nneɣ, nga sin neɣ kṛad n inejmuyaɛ, nefɣ-ed s yiwen ṛṛay, nenna-y-as ad neṛǧu kra n wakud, ad n-wali amek ara teḍṛu ditnekra id-iger FLN, ma yella tuɣ akken iwata ad nessawel i uttekki deg-s, ma yella texmed tmest n tnekra ad nebnu amussu neɣ akabar, ara irefden tikli id-newwi, timest tenfufed nekkni nemsebḍa, yal yiwen anda yufa iman-is, nek uɣaleɣ ar Fṛansa ad ḍefṛeɣ tizrawin-iw deg teɣdemt, maca ur neḥbis ara aleqqem n tiktiwin.ur ilaq ara ad nettu akken lmut-nneɣ s imeɣnasen n timmuzɣa yella deg ugraw n summam, i umbeɛd-is, wid n tmurt ṭfen-ten ar leḥbus, nek ma menɛeɣ d leqbayel yeṭfen znad i yiselken, gran-d kra n inelmaden, kra kukran, ḍefṛen tikli nniḍen nekṛen tiktiwin-nsen. Ayen ilaqen ad nini, lgirra tekker tenjeṛ deg ubrid n taɛṛabt, wid yennuɣ ɣef uzarug n lezzayer mgal acengu afṛansi, wwin-d tilelli i wakal, s tmuɣli agi ad nini yelha wayen xedmen, maca ur d-ewwin ara tilelli i yemdanen ladɣa i imaziɣen, acku rrent-en d igujilen n tnekkit yettwankeṛ laṣl-nsen.ihi wid yennuɣen ɣef tlelli n lezzayer ufan-d iman-nsen mgal tamaziɣt i nnuɣen, mer d lebɣi amennuɣ ad yettwaxdem ɣef sin yeḥricen, mgal acengu afṛansi, umbeɛd mgal tadyulujit taɛṛabt tisneslemt.


AMEƔNAS : Awal-ik aneggaru ɣef taluft n 1949, d sin yergazen txulteḍ Bennay Waɛli d Laymac Ali ?


RACID ALI YEḤYA : Taluft n 49 di tidett d tin yellan mgal imaziɣen, mačči d taluft n imaziɣen, maca iṭij id-iceṛqen ass-a ɣef yedles-nneɣ d tnekkit-nneɣ d tɣeṛma tamaziɣt n tefriqt n ugafa, s yen id-ger iẓuṛan, dinna id-zdem allalen idyulujiten n tnekra n wass-a.Ma d Laymac Ali, d tafat n tsuta-nneɣ, d netta i d amenzu id-inejṛen tikli id-newwi deg sekfel n tnekkit-nneɣ d umennuɣ fell-as s wudem asertan, amkan-is di tqacuct imi mer ur yelli ara ilemẓi agi tili aṭas n wakud ara ɣ-iṛuḥen d waṭas n tɣemmalt ara ɣ-ijegren, weqbel ad nerfed abrid n tjaddit, ass-en ad taẓay taɛkumt, ad yessawen webrid. Ma d ayen yerzan Si Weɛli, d tigejdit deg mennuɣ-nneɣ, xas ulamma ur yelli ara d win yeɣṛan deg ɣeṛbazen, maca d argaz yeččuṛen d tegzi d tirrugza, yesɛa zher annectilat imi d win iɛedlen nezzeh akked Laymac, d imdukal am iḍudan n ufus, Si Weɛli akked Laymac, zgan akken ladɣa umbeɛd 45, wa irennu i wa, yiwen d tiktiwin wayeḍ d ṛṛay, acḥal n tikal id-ufan iman-nsen ttmagaren uguren akke, tikelt di MEKLA, yella win iten-yessenqeṛṛen ar ipulisen imi ttnadin ɣef Si Waɛli,winna id-yewwin apulis ur t-yeẓṛi ara d acu yella, akken yewweḍ ar lqahwa deg llan, Si Weɛli yeɛqel wenna d apulis, yedm-ed tameẓyat ad yeqṛes fell-as tcekkem, dɣa winna id-yeddan akked d upulis ifaq i lfalṭa yexdem, yedm-ed taɛekkazt yesmar-as-t ar uqeṛṛu i seṛɛit, taqṣiṭ agi tesnerna tadukli-nsen u yerna tetwassen akk di tmurt taqbaylit.

AMEƔNAS : Awal ɣef tesɣunt ameɣnas ?


RACID ALI YEḤYA: Ur nnumeɣ ara ttfeẓẓeɣ awal, maɛna deg wayen walaɣ aqlakun deg ubrid yelhan, ilaq ad tkemlem akka, tenniḍ-d akken tebdam deg tazwara tettarum aḥric muqṛen deg tesɣunt ” ameɣnas” s tefṛensist, d ayen iweqmen imi tiktiwin n tatrara nnumen-t tutlayt agi, send akin tenniḍ-d simmal ttefɣen-d wuṭṭunen , s immal aḥric n tira s tutlayt taqbaylit yettimɣuṛ, u akken iswi nwen ad tettarum 100% s tutlayt kan taqbaylit, d ayen igerzen nezzeh, acukan awelleh inu neɣ ttewṣay-aw, rewlet i tutlayt ur ifehhem wegdud, akka ara tessawḍem ad terrem tutlayt taqbaylit mačči kan d timawit, maca tzemrem ad sewwem fell-as titiwin n weswir muqṛen.

AMDAN.T et Hafid.M

Laisser un commentaire