0 6 minutes 3 ans

isalli n usaru ameqqren ara yeg udabu n lezzayer d win n Ṭurk, ɣef tedyant n watmaten BARBARUS, XIRDIN d ƐERRUǦ, d isalli i d-yessufeɣ uneɣmas Farid Alilat deg sebtar-ines n Facebook, deg weḍris agi ad d-nuɣal ɣef tidett n temhersa taɛetmanit yegren tuccar-is deg tama yagi talemmast n tefriqt n ugafa azal n 320 n iseggasen.

Ma nuɣal ar umezruy ad naf belli anekcum n yeflisen Xirdin akked gma-s Ɛerruǧ deg 1510 ar yeɣrem n lezzayer, s usuter n Sselṭan n yeɣrem agi Selim Tumi, win ɣef wayeg zzin 6 iseggasen ar zzat, nɣant, akka i yuɣalen d nutni kan i d igelliden ɣef yeɣrem n lezzayer, maca ur qqimen ara kan deg yeɣrem agi, kecmen akk iɣerman n ugafa n tefriqt talemmast tin ara terr fransa kra n leqrun umbeɛdt d tamurt s yisem n “LEZZAYER”.

Temnekda taɛetmanit i ṛeṣṣan iman-is azal n krad n leqrun deg tlemmast n Tefriqt n Ugafa, tella ladɣa d tamhersa yessuzlen idammen n yal wid i d-yekren mgal-is, mladɣa tamurt taqbaylit i yellan d timunent ddew leɛnaya n snat n tgeldat ” Tagelda n KUKU” deg tmurt taqbaylit n umalu, d “Tgelda n At Ɛebbas” i d-yezgan deg tmurt taqbaylit n usammar, tin ijebden akal-ines armi d tiwwura n Icawiyen imi muqqret s yiɣil-is.

Ayen yeffer umezruy unṣib azayri ɣef tsutwin mezziyen, akken tamnekda taɛetmanit d tin i d-yeglan s werkad n tmusni d tusna azal n 3 leqrun, imi ur yelli wayen d-ewwin i yegduden n tlemmast n Tefriqt n Ugafa, ur yelli Lakul bnan, ur yelli Sbiṭer i d-ǧǧan ur llint tqentyar ur llin iberdan ulac acemma, ayen yeǧǧan igduden agi ad uɣalen ar deffir deg negmu d tusna, ǧǧand- kar “LEBRUJ” i ssulin i lmend n slaṭen-nsen d yigen-nsen neɣ anda ttaǧǧan iserdasen-nsen.

Tamnekda Taɛetmanit tettidir s teflist-is d wegzuml n webrid i yeɣbaluten i zegren ilel-agrakal, akked d lmekkes tga i yegduden iẓawaliyen ɣef wayeg tessenta tuccar-is, werǧin ɛemden ad ttekkin yegduden n Tlemmast n Tefriqt n Ugafa ad kecmen d iserdasen deg yigen-ines, dagi kan ad d-ibin aḥqar ḥeqren igduden agi, yakk d tugdi-nsen n umuddu n ibeckiḍen i yegduden yellan yakan rfan fell-asen imi yiwen wass kan zṛan ad zwin ddel d-ssersen fell-asen, ayen ara d-yessegzin acimi Dey aneggaru n lezzayer wagi d Dey Husin deg 1830 asmi d-wwḍen yefransisen ar yeɣrem n lezzayer imud-asen tisura n yeɣrem-agi nebli ma yekkatt deg cedda, imi amek tebɣam ad isebbel taṛwiḥt-is ɣef wakal ur nelli d ayla-s ama d netta ama d lejdud-is ?

Tamurt Taqbaylit temgarad akked tmurt i d-yezgan deg tama yagi n Tlemmast n Tefriqt tira ara t-semmi Fransa Lezzayer, acku tella d timunent ddaw leɛnaya n snat n tgeldat, am wakken i d-nenna yakan, dɣa tamnekda taɛetman-it tikwal d nettat i yettaken lemkes ladɣa i Ḥmed At Lqaḍi, agellid n Kuku, tecki tebɣa ad tezger akal n tgelda-s ladɣa win i ɛeddan deg tlemmast n Lǧemɛa n Ssariǧ akken ad tezger ar tewrirt n Sumam akken ar Jijel i wakken ad d-aɣ ar tgelda n At Ɛebbas ncir s wayeg ara tebnu iɣbaluten-ines.

Tikwal tesseqdac diɣ s waṭas n tiḥḥerci, tagelda mgal weltma-s, akken ad msenɣen waygarasen yeqbayliyen n umalu d wid n usammar, imi ma tebḍa tegmatt-nsen akken i tettaf tawwurt ad tessefcel tazmert n tmurt taqbaylit, dɣa akken kan ad twalim lkerhegga d miḥyaf muqren i sɛan i ṭurkiyen mgal iqbayliyen, deg ẓẓedma n “MUKA” tama i d-yezgan deg At Ɛebbas, i Ɛutmaniyen deg seggas n 1559 ssawḍen ad nɣen agellid n At Ɛebbas wagi d Leɛziz Amuqran, maca ur terwi ara imi tenɣa, gzemn-as aqerruy-is wwin-t ad tezzaknen deg Tewwurt n Ɛezzun ( Bab Ɛezzun).

Kra n iseggasen send tadyant agi d Ḥmed At Lqaḍi agellid n kuku i d-yerran ttar imi yessaweḍ ad yessufeɣ atmaten Barbarus d iserdasen-ines beṛṛa n yeɣrem n lezzayer armi rewlen deg ɣerrabuyen-nsen, dɣa yeṭṭef iɣrem n lezzayer yeɣli ddaw n udabu aqbayli ughar n 7 n iseggasen deg 1520 armi d 1527 ar ass-a n wussan yegra-d limara n tedyant agi, imi mazal deg lezzayer adrar i refden isem-nsen ” ǦBEL KUKU” neɣ “ADRAR N KUKU”.

Tamnekda Taɛetmanit, s tmuɣli ireznen ar umezruy, nezmer ad d-nini fell-as belli d netta i yellan d iɛewwiq amuqran deg webrid n tlalit n uwanek aqbayli iǧehden, tili i zemren ad yer amnekcem afransi, neɣ ahat mer yelli uwanek fell-as iqbayliyen ad magren s wudem nniḍen ifransisen, ihi ad yeqqim d tamsalt deg fus n imazrayen, d imusnawen n tmeti, d nitni i yilaq ad sneqden, ameq tamnekda yagi i tɛukker talalit n uwanek aqbayli.

Ayen yessewhamen, d akken deg mezruy akk n talsa werǧin kra n wegdud yettzuxxu ɣef temhersa d yemnekcem yessazlen idammen-ines, tagi ala deg lezzayer kan ara tt-tafeḍ imi akken qqaren d “Bilad Lmuɛǧizat”, d wagi i d anamek n usaru yagi ttheggin sin iduba yagi, azayri d uṭurki.

Laisser un commentaire